وجود تک مناره ای سفید رنگ در میان قدیمی ترین اسناد تصویری باقی مانده از ارگ تاریخی بم، اطلاعات جدیدی را در مورد سیمای تاریخی این مجموعه در اختیار پژوهشگران قرار داده است. پیش بینی می شود این یافته ها، به دلیل اهمیت علمی، تحولی عظیم را در روند مطالعات تخصصی در زمینه نحوه بازسازی ارگ بم ایجاد خواهند کرد.
وجود تک مناره ای سفید رنگ در میان قدیمی ترین اسناد تصویری باقی مانده از ارگ تاریخی بم، اطلاعات جدیدی را در مورد سیمای تاریخی این مجموعه در اختیار پژوهشگران قرار داده است. پیش بینی می شود این یافته ها، به دلیل اهمیت علمی، تحولی عظیم را در روند مطالعات تخصصی در زمینه نحوه بازسازی ارگ بم ایجاد خواهند کرد.
15 قطعه عکس قدیمی در مجموعه آلبوم های خصوصی خانواده فرمانفرما ،که در اختیار موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، وابسته به بنیاد مستضعفان است، سیمای حقیقی ارگ بم ، پیش از مرمت آن در دهه 40 را به تصویر می کشند. «مهندس فریبا فرزام» رییس مرکز اسناد و کتابخانه سازمان میراث فرهنگی همچنین عضو کمیته مستندنگاری ستاد نجات بخشی ارگ بم، این عکسها، پس از زلزله مخرب پنجم دی ماه 82، از سوی موسسه مطالعات تاریخ معاصر، برای تکمیل اسناد و مدارک مورد نیاز برای احیای ارگ، در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. در این تصاویر رنگ آمیزی سفید کنگره های ارگ و وجود تک مناره ای در عمارت چهار فصل بیش از هر چیز نظر متخصصان را به خوذ جلب کرده است.
در این باره گفت: «این عکس ها در اختیار موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران بود که پس از زلزله پنجم دی در بم و تخریب ارگ تاریخی این شهر، از سوی این موسسه برای تکمیل اسناد و مدارک مورد نیاز برای احیای مجدد ارگ در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و اکنون بررسی های انجام شده در بانک اطلاعات و اسناد سازمانی، مشخص کرده که این عکس ها در حال حاضر از جمله قدیمی ترین اسناد تصویری از این محوطه تاریخی به شمار می روند.»
پیش از این تصور می شد، کنگره های ارگ بم بدون رنگ آمیزی بوده اند، اما اسناد تصاویری بدست آمده این تصور را نقض می کنند. دلیل تغییر رنگ آنها پس از مرمت، روشن نیست.
به گفته مهندس فرزام، سازمان میراث فرهنگی، در خصوص ویژگی های ارگ در سال های پیش از مرمت، با کمبودهای جدی منابع تصویری مواجه بود اما این تصاویر، پاره از ابهامات را در مورد ارگ برطرف می کند.
«رضا فراستی» مدیر اطلاع رسانی موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، در این باره گفت: «بخش قابل توجهی از اسناد، مدارک مصادره شده پس از انقلاب به منظور انجام پژوهش های بنیادی در مورد وقایع انقلاب اسلامی و دوران پهلوی در اختیار موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران وابسته به بنیاد جانبازان و مستضعفان، قرار گرفته که 15 قطعه عکس قدیمی مربوط به ارگ بم از میان این اسناد و مدارک به دست آمده است.
هم اکنون 250 هزار قطعه عکس تاریخی در آرشیو و بانک اطلاعاتی این موسسه تاریخی موجود است.
به گفته فراستی، پس از زلزله بم ،بانک اطلاعاتی، مستندات و مدارک موجود در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران بررسی شده است و تصاویر دیگری از سایر آلبوم های خانوادگی موجود در این موسسه بدست نیامده است.»
«عبدالحسین میرزا فرمانفرما» از سال 1309 تا 1311 هجری قمری و پس از آن از سال 1312 تا 1314 حاکم کرمان بوده و متعلق به همان سال هاست. در این تصاویر فرمانفرما در کنار خان های بم دیده می شود و همچنین در تصویر دیگری سربازان مستقر در ارگ بم کنار برج دیده بانی مشاهده می شوند.
هر چند عکس های باقی مانده از دوران حاکمیت فرمانفرما بر کرمان هم اکنون قدیمی ترین اسناد تصویری هستند که ارگ تاریخی بم را با سیمای حقیقی آن نشان می دهند اما این احتمال وجود دارد که عکس های مشابهی همانند عکس های فرمانفرما در اختیار خانواده ها یا مجموعه داران و موسسات خصوصی باشد و با توجه به اهمیت موضوع بتواند یافته های جدیدی را در اختیار محققان و پژوهشگران قرار دهند.
ارگ تاریخی بم بزرگ ترین مجموعه خشتی جهان محسوب می شود که بیش از 80 درصد آن بر اثر وقوع زلزله ای به بزرگی 3/6 ریشتر در پنجم دی سال گذشته در شهر بم تخریب شد.
ارگ بم نمونه کاملی از شیوه های معماری ایران محسوب می شود که بخش عمده از تحولات موجود در این زمینه را طی هزاره ها در خود حفظ کرده است.
این بزرگ ترین مجموعه خشتی جهان پیش از تخریب، به شکل قلعه های پرشکوه بر فراز تپه ای به ارتفاع 61 متر قرار گرفته بود. سابقه تاریخی ارگ بم به موجب نوشته های تاریخی، از جمله حدود العالم و تاریخ وزیری به دو هزار سال پیش می رسد. از مجموعه نوشته های دوران اسلامی و بررسی های مقدماتی معماری و باستان شناسی می توان نتیجه گرفت که ارگ قبل از حکومت ساسانی و احتمالا در دوره اشکانی ایجاد شده است.
منبع: گروه آموزشی سازمان آموزش و پرورش تهران
